Co zrobić, aby odziedziczyć spadek?

Wraz ze śmiercią osoby bliskiej pojawia się wątpliwość, jakie kroki prawne należy podjąć, aby uregulować sprawy spadkowe. Z samą chwilą śmierci spadkodawcy dochodzi do otwarcia spadku, a tym samym do nabycia spadku. 

1. Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku 

W terminie 6 miesięcy od śmierci spadkodawcy można złożyć oświadczenie o odrzuceniu spadku lub przyjęciu spadku - wprost bądź z dobrodziejstwem inwentarza. Pojawia się pytanie, czy trzeba składać takie oświadczenie? Odpowiedź brzmi: to zależy. Złożenie tego oświadczenia nie jest z zasady obligatoryjne. Brak złożenia oświadczenia w tym terminie sprawi, że z urzędu dojdzie do nabycia spadku z dobrodziejstwem inwentarza, a zatem odpowiedzialność za długi spadkowe jest ograniczona do czynnej wartości spadku, przez co spadkobierca nie będzie odpowiadał całym swoim majątkiem za długi spadkowe. Jednak, aby sprawnie odziedziczyć spadek, czy też aby uniknąć jakiejkolwiek odpowiedzialności za długi spadkowe - w przypadku oczywiście gdy takie się w spadku znajdują, konieczne jest złożenie stosownego oświadczenia. 

Takie oświadczenie można złożyć przed:

• sądem - opłata 100 zł - w toku postępowania o stwierdzenie nabycia spadku lub w ramach oddzielnego wniosku o przyjęcie przed sądem oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku, 

• notariuszem -  opłata 50 zł netto, powiększona o opłatę od wypisu aktu - 6 zł netto za każdą rozpoczętą stronę oraz stawkę 23% podatku VAT. 

2. Stwierdzenie nabycia spadku albo akt poświadczenia dziedziczenia 

Aby formalnie uregulować sprawy spadkowe należy uzyskać postanowienie o stwierdzeniu nabycia praw do spadku przed sądem albo akt poświadczenia dziedziczenia przez notariusza. Co dają w praktyce owe dokumenty? Formalnie potwierdzają, kto i w jakim udziale dziedziczy spadek oraz na jakiej podstawie - z ustawy czy testamentu. Można zatem z nich skorzystać, aby uzyskać dostęp do rachunku bankowego spadkodawcy, czy też aby uzyskać wpis w księdze wieczystej nieruchomości należącej do spadku. 

• Stwierdzenie nabycia spadku: Bez złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku, bądź też bez upływu terminu 6 - miesięcznego terminu na ich złożenie nie jest możliwe wydanie przez sąd postanowienia o stwierdzeniu nabycia praw do spadku. Opłata od wniosku o stwierdzenie nabycia spadku wynosi 100 zł, plus opłata 5 zł za wpis do Rejestru Spadkowego, czyli łącznie 105 zł. 

albo

• Akt poświadczenia dziedziczenia:  Przed tym aktem, notariusz przygotowuje protokół dziedziczenia, w toku którego odbiera oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku, jeżeli nie zostały wcześniej złożone albo nie upłynął 6 - miesięczny termin. Na koszt takiego postępowania składają się następujące opłaty: 100 zł netto - sporządzenie protokołu dziedziczenia, 50 zł netto - sporządzenie aktu poświadczenia dziedziczenia, 100 zł netto - sporządzenie aktu poświadczenia dziedziczenia, obejmującego zapis windykacyjny - 100 zł netto, powiększone o opłatę od wypisu aktu - 6 zł netto za każdą rozpoczętą stronę oraz stawkę 23% podatku VAT. 

Pojawia się pytanie, które z nich wybrać? Zaletą aktu poświadczenia dziedziczenia jest możliwość dużego wpływu na termin sporządzenia takiego aktu, wyznaczenia wizyty, a zatem często szybsze załatwienie sprawy. Jednakże nie we wszystkich sprawach można skorzystać z tego trybu, a w szczególności gdy istnieją wątpliwości co do osób spadkobierców i wysokości ich udziałów w spadku, a także w przypadku dziedziczenia na podstawie testamentów szczególnych tj. ustny, podróżny i wojskowy. Zatem przed notariuszem sprawa może zostać załatwiona polubownie, gdy nie istnieje spór między spadkobiercami. 

3. Dział spadku 

Kolejnym etapem jest dział spadku, w wyniku którego dochodzi do rozdysponowania poszczególnymi składnikami wchodzącymi w skład spadku. Oczywiście do działu spadku dochodzi wówczas gdy majątek spadkowy objęty jest wspólnością co najmniej dwóch spadkobierców. Po złożeniu oświadczeń o przyjęciu lub odrzuceniu spadku przez spadkobierców lub w przypadku upływu terminu do ich złożenia, kształtuje się krąg spadkobierców, który zostaje formalnie potwierdzony w postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku lub akcie poświadczenia dziedziczenia. Dokonując działu spadku należy posiadać już postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku lub akt poświadczenia dziedziczenia. Można połączyć wniosek o stwierdzenie nabycia spadku z wnioskiem o dział spadku. 

Dział spadku można przeprowadzić poprzez umowę zawartą przed notariuszem albo zakładając sprawę w sądzie. Aby podzielić spadek umownie konieczna jest zgodność między spadkobiercami co do składników spadku i sposobu jego podziału. W przypadku konfliktu w jakiejkolwiek z tych kwestii należy wybrać postępowanie sądowe. Różnicą jest, iż umownie można dokonać całego lub częściowego działu spadku, zaś sądownie działowi co do zasady podlega cały spadek. 

Czy konieczny jest zatem formalny dział spadku? Przepisy nie nakładają takiego obowiązku. Do czasu przeprowadzenia działu spadku, spadkobiercy są związani wspólnością praw i obowiązków związanych ze spadkiem. Każdemu ze spadkobierców przysługuje określony udział w majątku spadkowym, a jedynie za zgodą pozostałych spadkobierców mogą rozporządzić wyłącznie swym udziałem. W sytuacji gdy spadkobiercy są zgodni co do postępowania z majątkiem spadkowym i chcą pozostać we wspólności nie ma konieczności przeprowadzenia działu spadku.